Free jazz – nurt w jazzie nowoczesnym, który powstał i rozwinął się w latach 60. XX wieku.
Nazwa pochodzi od tytułu płyty Ornette Colemana Free Jazz nagranej 21 grudnia 1960 roku. To właśnie Ornette Coleman uważany jest za twórcę free jazzu.
Inni najwybitniejsi przedstawiciele free jazzu: John Coltrane (który początkowo grał muzykę zaliczną do stylu hard bop), Don Cherry, Archie Shepp, Cecil Taylor, Albert Ayler, Peter Brötzmann, Theo Jörgensmann, a w Polsce Tomasz Stańko.
Free jazz charakteryzuje się pełną swobodą harmoniczną, kolektywną improwizacją, olbrzymią intensywnością wyrazu, polirytmicznością, inkorporowaniem wpływów muzyki etnicznej z różnych części świata, rozszerzeniem palety dźwięków muzycznych na zgrzyty, szmery itp.
Temat w utworze freejazzowym to zwykle zaledwie kilka nut. Muzycy nie podążają w improwizacjach zgodnie z wcześniej opracowanym schematem, aranżacją czy progresją akordów. Nie używa się tu również skal, jak w jazzie modalnym, lecz centrów tonalnych, które stanowią dla grających punkty orientacyjne w zespołowej improwizacji.
Zamiast określonego metrum, we free jazzie występuje puls, który porządkuje krzyżujące się rytmy perkusji i innych instrumentów.
Zamiast swingu, jak w ewolucyjnie wcześniejszych formach jazzu, w jazzie free mamy kaskady dźwięków instrumentów prowadzących za sobą nieustanną interakcję.
Wbrew obiegowym opiniom free jazz nie ma nic wspólnego z chaosem muzycznym. Wymaga on od muzyków wirtuozowskich umiejętności, doskonałego porozumienia, dogłębnej znajomości każdego elementu jazzu. Dla słuchaczy obcowanie z free jazzem jest muzyczną przygodą, gdy są oni świadkami rodzenia się i ewoluowania żywego, niepowtarzalnego dzieła.
Obecnie free jazz jest uznanym i często prezentowanym nurtem muzyki jazzowej. Jego elementy zostały włączone do głównego nurtu jazzu (post bop). Także artyści jazzowej awangardy niezaliczani do nurtu free jazzu, zawdzięczają temu nurtowi bardzo wiele (Eric Dolphy, Charles Mingus, muzycy z kręgu AACM np. grupa Art Ensemble of Chicago, Anthony Braxton i inni.)
Przetworzone elementy free jazzu obecne są w post-Colemanowskim nurcie harmolodic (np. Ronald Shannon Jackson), czy w mocno funkującej muzyce M-Base zapoczątkowanej przez Steve'a Colemana.
Znaczny wpływ wywarł free jazz na awangardę rocka (Soft Machine, Frank Zappa, Captain Beefheart and His Magic Band, Gong, Fred Frith, King Crimson, Henry Cow i inni). .
